Rau lá cách còn gọi lộc cách, vọng cách, cây thân gỗ cao đến 2m-3m. Tên khoa học là Premna integrifolia, họ Cỏ roi ngựa. Đây là một vị thuốc hay và đa dụng.

Rau vọng cách là thứ lá quen thuộc trong các bữa ăn của nhiều gia đình nhà nông ở nước ta, đặc biệt trong các bữa cơm có đồ ăn sống như gỏi cá, tôm, bánh xèo…với  mùi hăng rất lạ nhưng khi kết hợp với món ăn lại tạo ra hương vị rất đặc trưng.

Theo y học cổ truyền, lá cây vọng cách có vị ngọt, tính mát, có tác dụng thanh can sáng mắt, tiêu độc, bổ can, tỳ, thông kinh, hoạt lạc, tán kết ứ, giảm sốt, lợi sữa, lợi tiểu, lợi tiêu hóa.

Không chỉ quen thuộc trong các bữa ăn, lá cây vọng cách có nhiều tác dụng chữa bệnh, đặc biệt là bệnh về gan và đường tiêu hóa do bia rượu. Theo kinh nghiệm dân gian khi ăn đồ sống, hay uống bia rượu nhiều mà ăn cùng với lá Vọng cách thì hạn chế được các bệnh về đường tiêu hóa, các bệnh về gan mật.

Lá cây vọng cách còn được người dân ở vùng Nam Định dùng để chữa lỵ, tiểu tiện khó, tiêu hóa kém, viêm gan. Rễ dùng chữa đau bụng, ăn không tiêu, sốt, chữa bệnh về gan, tiểu đường… Ở Indonesia, người ta cũng sắc lá vọng cách làm thuốc lợi sữa và chữa thấp khớp. Ở Malaysia, nước sắc lá và rễ dùng hạ sốt. Ở Ấn Độ, rễ vọng cách được dùng để nhuận tràng, lợi dạ dày, trợ tim, nước sắc cây non trị thấp khớp, đau dây thần kinh…

Tiếc rằng chưa có tài liệu khoa học nào nghiên cứu cây rau này. Cây có thể trồng trên chậu đặt trên sân thượng hàng ngày hái lộc ăn sống, có tác dụng phòng chữa tăng huyết áp và bình ổn tiêu hóa.

Rau vọng cách có công dụng như sau:

- Thanh nhiệt: Khi thịt bò ướp tỏi nướng ăn nhiều bị nhiệt, nên kèm lá cách kết hợp rất ngon và lành.

- Tiêu độc: Thịt bò có thể gây dị ứng, lá cách làm giảm các tác dụng phụ đó.

- Thông tiểu tiện sạn thận: Các thuốc thông tiểu đều có khả năng tống những hòn sỏi nhỏ. Kết quả trị liệu tùy thuộc loại sạn, thể tích và vị trí sạn nữa. Hãy đi chẩn đoán và siêu âm để định bệnh, tùy theo kết quả xét nghiệm mà dùng. Trong lúc đó có thể lấy lá vọng cách làm thức ăn, nấu nước uống.

- Hạ huyết áp do thông tiểu: làm giảm thể tích máu nên hạ huyết áp. Huyết áp cao có nhiều nguyên nhân: can hỏa vượng, tâm can hỏa hoặc thận hỏa. Lá cách thanh can nhiệt nên có thể dùng với người cao huyết áp do can hỏa vượng. Những người cao huyết áp do lo lắng, tinh thần căng thẳng hoặc cáu gắt… là do tâm hỏa. Uống thường ngày nước lá cách rất hợp lý. Lá cách thanh tâm hỏa an thần làm dễ ngủ. Cao huyết áp do thận hỏa vượng dùng lá cách. Lá cách có tính hành khí hoạt huyết, giảm sức cản ngoại biên, giảm tăng huyết áp.

- Nhức mỏi: Nhờ tính hành khí hoạt huyết, người lớn tuổi nhức mỏi. Uống nước sắc lá cách hoặc dùng lá cách làm rau ăn. Cũng có thể nấu canh thịt heo + lá cách + hoàng kỳ.

- An thần: Dùng vào bữa cơm chay rất thích hợp.

Kinh nghiệm chữa bệnh gan của lương y Nguyễn Đức Chính:

- Bài thuốc chữa gan nhiễm mỡ, da vàng, kém ăn, đầy bụng: Lá vọng cách (làm chủ vị) 30g, lá dành dành hoặc chi tử 20g (nếu đầy bụng gia vỏ quýt lâu năm 15g), đậu đen 5g, cỏ mần trầu 10g, nhân trần 20g, râu ngô 10g. Các vị trên sao vàng hạ thổ, đổ nước vừa phải, sắc uống ấm, trước hoặc sau bữa ăn 30 phút. Bệnh cấp tính uống 20 ngày; bệnh mạn tính uống 1-3 tháng để bệnh khỏi tái phát lại.

Kiêng kỵ: Thịt chó, chuối tiêu, đường trắng, trứng, mỡ.

Vì dáng cây, đặc biệt là dáng cành của cây vọng cách rất đẹp, dễ tạo dáng uốn lượn, lá cây vọng cách hầu như xanh quanh năm, màu sắc và dáng của ngù hoa đã tạo ra một loại cây cảnh sáng giá, được nhiều người ưa chuộng.

Đông Hà (St)