Đối với khí hậu phức tạp như ở Việt Nam, mô hình trồng rau trong nhà lưới là phương pháp khá hiệu quả hiện nay. So với việc trồng rau truyền thống thì trồng rau trong nhà lưới đã khắc phục được yếu tố bất thuận của thời tiết, có thể tiến hành trồng rau quanh năm, hạn chế sự gây hại của các loại côn trùng cũng như việc sử dụng phân bón, tiết kiệm nước tưới. Chính vì vậy, nên năng suất rau trên một đơn vị diện tích được nâng cao. Chất lượng, cũng như vấn đè vệ sinh an toàn thực phẩm của các loại nông sản trồng trong nhà lưới được đảm bảo hơn. Đây là phương pháp trồng rau an toàn đang được nhân rộng và phát triển tại một số địa phương trên địa bàn tỉnh.

Phát triển sản xuất nông nghiệp theo hướng truyền thống thường phụ thuộc vào các yếu tố tự nhiên như thời tiết, thiên tai, thổ nhưỡng... Do đó, biến đổi khí hậu có ảnh hưởng rất nhiều đến qui trình sản xuất nông nghiệp, tác động tới các yếu tố: thời vụ, quá trình phát triển của cây trồng, sản lượng và năng suất. Đặc biệt, trong những năm gần đây thời tiết có nhiều biến đổi nên quá trình sinh trưởng của rau màu vụ đông không thuận lợi. Rau phát triển chậm, thậm chí nhiều diện tích rau xanh không cho thu hoạch đã ảnh hưởng lớn tới sản xuất nông nghiệp của các địa phương và ảnh hưởng tới đời sống của chính những người nông dân.

Để khắc phục những yếu tố bất lợi do thời tiết gây ra đối với sản xuất nông nghiệp, những năm gần đây nhiều hộ nông dân trên địa bàn tỉnh đã mạnh dạn đầu tư xây dựng các mô hình trồng rau trong nhà lưới, ứng dụng công nghệ cao thay cho phương pháp trồng rau truyền thống và đã mang lại hiệu quả rõ rệt.

Hiện nay, có rất nhiều mô hình trồng rau trong nhà lưới được hình thành tùy thuộc vào điều kiện của mỗi hộ nông dân nên và tùy thuộc vào các loại cây trồng khác nhau mà bà con nông dân sẽ lựa chọn các mô hình nhà lưới. Có mô hình nhà lưới hiện đại, nhà lưới trung bình và nhà lưới đơn giản. Nhà lưới được thiết kế với kiểu mái bằng và mái dạng vòm. Khung nhà được làm bằng cột bê tông hoặc cột thép khung sắt hàn hoặc bắt ốc vít. Độ cao chỉ từ 2,5-3,5 m. Quy mô diện tích: từ 500-1.000 m2 theo từng hộ gia đình sử dụng canh tác. Vật liệu lưới che: loại lưới mùng màu trắng hoặc xanh lá cây, tăng khả năng chống chịu tia tử ngoại, nắng, gió… Trong nhà lưới hiện đại được lắp đặt các hệ thống như quạt thông gió, các thiết bị đường tưới tự động... Chi phí đầu tư xây dựng nhà lưới dạng vòm cao hơn nhà lưới dạng mái bằng, nhưng nhà lưới dạng vòm thì độ bền, độ chịu lực và chịu gió bão tốt hơn. Ngoài việc trang bị lưới kín, trên mái còn được bố trí thêm hệ thống lưới cắt nắng để hạn chế ánh sáng không tốt khi nhiệt độ quá cao.

Khâu chuẩn bị đất để trồng rau cũng rất quan trọng vì nó sẽ quyết định trực tiếp đến sự sinh trưởng và phát triển của cây trồng. Tại các mô hình trồng rau trong nhà lưới người trồng rau đã sử dụng hệ thống máy móc thay cho việc làm đất truyền thống như trước kia. Nếu như một sào đất làm theo phương pháp truyền thống thì phải mất 2 ngày nhưng với hệ thống máy làm đất chỉ mất 4 giờ đồng hồ sẽ hoàn thiện toàn bộ các khâu. Như vậy không chỉ rút ngắn thời gian để đảm bảo tính thời vụ mà làm đất bằng máy sẽ giúp đất tơi xốp, giúp cây trồng hấp thụ các chất dinh dưỡng tốt hơn. Đất sau khi được cày xong sẽ được bổ sung các chế phẩm sinh học có tác dụng phòng trừ các loại nấm cũng như phân hủy những tàn dư của các loại phân bón còn lại trong đất, do vậy sẽ hạn chế được các loại nấm bệnh cho cây trồng.

Trong quá trình sản xuất rau an toàn, để có một cây trồng tốt thì việc gieo, ươm là yếu tố rất quan trọng. Trước đây người trồng rau chủ yếu là tiến hành gieo, ươm trực tiếp ngoài các luống đất, vì thế công đoạn gieo, ươm cây tỷ lệ thất thoát hạt giống và nhiễm sâu bệnh khá cao do không kiểm soát được các loại sâu bệnh hại tiềm tàng trong đất tấn công. Do vậy, mô hình trồng rau trong nhà lưới đã thực hiện kỹ thuật gieo, ươm hạt giống trong khay xốp. Biện pháp này giúp người trồng hoàn toàn kiểm soát được sâu bệnh hại, hạn chế đến mức thấp nhất tỷ lệ thất thoát hạt giống và cho ra những cây giống chất lượng nhất trước khi đem trồng. Khi gieo, ươm hạt giống trong khay xốp, do không mất thời gian cây bén rễ, hồi xanh như với phương pháp gieo hạt, nhổ và trồng lại nên có thể rút ngắn thời gian chăm sóc 5-7 ngày. Khay ươm có thể di chuyển cơ động, không ảnh hưởng đến diện tích trồng cây, tiết kiệm hạt giống vì ươm trong khay ươm tỷ lệ nảy mầm cao, không sợ sâu bọ, chuột phá hoại hạt giống. Có thể tranh thủ được mùa vụ sản xuất, tăng chu trình xoay vòng đất, tránh điều kiện thời tiết bất lợi. Rất tiện lợi cho nhà vườn với số lượng ươm hạt lớn. Đất dùng để gieo ươm hạt giống cần phải tơi xốp, thành phần dinh dưỡng đầy đủ cân đối, không nhiễm mầm mống sâu bệnh hại. Thời gian gieo, ươm trong khay khoảng 15-20 ngày thì cây đạt độ tuổi xuất vườn, bắt đầu được đem trồng.

Ngoài các yếu tố về giống cây, về đất, việc cung cấp nước cho cây trồng cũng vô cùng quan trọng. Tùy từng loại cây trồng trong nhà lưới người trồng sẽ bố trí lắp đặt hệ thống tưới phù hợp. Đối với loại rau ăn quả như cà chua, dưa… thì sẽ được bố trí hệ thống tưới nhỏ giọt và lắp đặt dưới gốc cây trồng. Đây là hệ thống tưới hiện đại, với áp lực nhỏ giọt đều để đảm bảo mỗi cây đều nhận được cùng một lượng nước, cùng một lượng phân bón. Trong một hệ thống được thiết kế tốt, có thể đạt được đồng đều 95%. Còn đối với các loại rau ăn lá như bắp cải và các loại rau cải khác sẽ được bố trí hệ thống tưới phun mưa, hệ thống này được treo phía trên khung lưới. Đây là phương pháp tưới hiện đại có tác dụng nhiều mặt cả về tạo độ ẩm cho đất và làm mát cho cây, kích thích sinh trưởng cho cây và đặc biệt có thể tiết kiệm được 30-50% khối lượng nước so với phương pháp tưới tràn theo rãnh. Với các hệ thống tưới nước tự động không chỉ đảm bảo việc cung cấp lượng nước và lượng phân bón hợp lý mà còn giúp tiết kiệm điện, nước và giảm nhân công, giảm chi phí cho người trồng.

Ngoài lắp đặt hệ thống tưới phù hợp cho các loại cây trong nhà lưới thì khâu xử lý nguồn nước để cung cấp cho cây trồng ngay từ khâu đầu vào cũng hết sức quan trọng. Nếu nguồn nước không sạch có thể sẽ gây hư hỏng toàn bộ hệ thống tưới trong nhà lưới. Chính vì vậy, nước tưới cho cây trồng sau khi được lấy từ nguồn nước mặt ở ao hồ sẽ được lọc qua cát rồi chảy xuống bể lắng, sau đó với hệ thống bơm cao áp nước từ bể lắng sẽ được đưa qua đường tưới, trên đường dẫn này được bố trí các bầu lọc cặn, giúp nguồn nước dẫn vào hệ thống tưới được hoàn toàn đảm bảo. Ngoài đường dẫn nước tưới, tại đây còn được bố trí một hệ thống đường tưới châm phân tự động. Lượng nước tưới và phân bón sẽ được tự động hòa trộn theo tỷ lệ hợp lý và được kiểm soát bằng các đồng hồ áp lực.

Trồng rau trong nhà lưới sẽ hạn chế sự tác động tiêu cực của các yếu tố tự nhiên lên cây trồng, đặc biệt là khi thời tiết quá khắc nghiệt, môi trường ô nhiễm hay thiên địch phát sinh, giúp cây trồng khỏe mạnh, phát triển nhanh mà ít cần đến các loại thuốc bảo vệ thực vật và phân bón hóa học. Phương thức sản xuất này đang phát triển mạnh tại khắp các địa phương trong tỉnh và đã khẳng định hiệu quả, mở ra một hướng đi mới cho sản xuất nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh.

Do hạn chế được những tác nhân gây hại nên rau màu trồng trong nhà lưới cho năng suất, chất lượng cao hơn hẳn với rau màu trồng theo phương pháp truyền thống. Ví dụ như cây cà chua trồng trong nhà lưới năng suất cao gấp 2-3 lần so với trồng theo phương pháp truyền thống. Hơn nữa, trồng rau trong nhà lưới chi phí nhân công chăm bón, thuốc bảo vệ thực vật cũng giảm nhiều. Sản phẩm rau màu đảm bảo được các tiêu chí an toàn vệ sinh thực phẩm, do vậy giá bán cao hơn. Quá trình trồng rau trong nhà lưới có thể điều chỉnh được nhiệt độ nên nhiều loại cây trồng khó tính, cây trái vụ đã sinh trưởng phát triển tốt trong môi trường này, giúp người dân có nhiều cơ hội đa dạng hóa cây trồng.

Với các mô hình trồng rau trong nhà lưới và ứng dụng kỹ thuật công nghệ cao trong quá trình sản xuất đã và đang mở ra hướng đi mới cho người nông dân trên địa bàn tỉnh. Từ những mô hình này đã từng bước thay đổi tập quán sản xuất của người nông dân, góp phần xây dựng nền nông nghiệp Ninh Bình phát triển theo hướng hiện đại, bền vững. Hy vọng, những thông tin về Khoa học kỹ thuật và Công nghệ sẽ giúp bà con nông dân có thêm kiến thức trong quá trình sản xuất rau an toàn. Cùng với những chính sách hỗ trợ của địa phương sẽ ngày càng có thêm những mô hình sản xuất nông nghiệp sạch, ứng dụng công nghệ cao/

Thu Hoài