Nghị định số 47/2020/NĐ-CP về quản lý, kết nối, chia sẻ dữ liệu số của cơ quan nhà nước (Nghị định 47) được Chính phủ ban hành, có hiệu lực từ ngày 25/5/2020. Đây là cột mốc quan trọng trong quá trình xây dựng Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số. Nghị định 47 đã xác định rõ vị trí và tầm quan trọng của dữ liệu số trong quá trình xây dựng Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số. Nghị định này cũng là văn bản quy phạm pháp luật đầu tiên đặt trọng tâm vào vấn đề dữ liệu trong Chính phủ điện tử.

Tại Nghị định, các nội dung về quản lý dữ liệu trong cơ quan nhà nước để xây dựng hạ tầng dữ liệu trong Chính phủ điện tử bền vững và nhất quán đã được quy định, làm rõ.

Cụ thể, Nghị định quy định quy trình, yêu cầu để xác lập danh mục cơ sở dữ liệu (CSDL) quốc gia, CSDL của bộ, ngành địa phương đã được quy định tại Luật CNTT. Các CSDL này sẽ tạo thành hệ thống các CSDL lõi trong cơ quan nhà nước có mối quan hệ, thống nhất với nhau.

Trước đây, các cơ quan nhà nước chỉ tập trung xây dựng dữ liệu phục vụ nhu cầu nội bộ. Điều này làm hạn chế chia sẻ dữ liệu và là nguyên nhân dẫn tới sự cát cứ, trùng lặp. Giải quyết tình trạng này, Nghị định mới quy định, dữ liệu phải được xây dựng tạo thuận lợi chia sẻ cho bên ngoài, được xác định ngay từ khi xây dựng.

Nghị định 47 cũng xác định rõ vai trò của dữ liệu đối với phát triển Chính phủ số. “Nghị định đã đặt vấn đề Chính phủ cũng như các bộ, ngành địa phương phải có chiến lược về dữ liệu để định hình phương hướng và tầm nhìn khi triển khai xây dựng dữ liệu với sự dẫn dắt của Chiến lược dữ liệu quốc gia. Đây là nhiệm vụ phải thực hiện trong thời gian tới”, đại diện Cục Tin học hóa cho hay.

Cùng với đó, Nghị định mới cũng nhấn mạnh dữ liệu là yếu tố trọng tâm để phát triển Chính phủ điện tử phục vụ người dân, doanh nghiệp. Ngay trong Nguyên tắc của Nghị định đã khẳng định: Dữ liệu hình thành trong hoạt động của cơ quan nhà nước được chia sẻ phục vụ các hoạt động của cơ quan nhà nước hướng tới phục vụ người dân, doanh nghiệp.

Đồng thời, Nghị định đưa ra quy định để thực thi nguyên tắc thu thập dữ liệu một lần “Once-Only”. Nghĩa là, khi dữ liệu đã được cơ quan nhà nước thu thập và quản lý, chia sẻ thì cơ quan nhà nước sẽ không được yêu cầu người dân, doanh nghiệp cung cấp lại. Nội dung này được đề cập trong cả Nguyên tắc chung của Nghị định cũng như Nguyên tắc quản lý dữ liệu.

Đáng chú ý, Nghị định quy định, công dân, doanh nghiệp có quyền yêu cầu cơ quan nhà nước đang quản lý dữ liệu cá nhân của mình chia sẻ cho cơ quan nhà nước khác. Quy định này giúp hạn chế việc phải cung cấp lại dữ liệu, tạo thuận tiện cho người dân, doanh nghiệp và đơn giản hóa thủ tục hành chính.

Đơn giản hóa quá trình kết nối, chia sẻ dữ liệu số

Một điểm mới nữa trong Nghị định 47, theo phân tích của đại diện Cục Tin học hóa, là các quy định được dựa trên các cách thức tiếp cận về dữ liệu, chia sẻ dữ liệu, sử dụng công nghệ mới trong bối cảnh hiện nay.

Cụ thể, Nghị định quy định sử dụng dịch vụ chia sẻ dữ liệu làm nền tảng cơ bản cho hoạt động kết nối, chia sẻ dữ liệu trong cơ quan nhà nước. Theo đó, thay vì triển khai kết nối theo hướng “bắt tay trực tiếp”, “xin-cho”, Nghị định đưa vào các quy định theo hướng chia sẻ dữ liệu là "phục vụ cho các cơ quan khác qua dịch vụ chia sẻ dữ liệu”, theo đăng ký, yêu cầu.

Dịch vụ chia sẻ dữ liệu được triển khai qua giao diện API của hệ thống thông tin - cách thức thông dụng, phổ biến hiện nay. “Việc xác định chia sẻ dữ liệu qua dịch vụ cũng là tiền đề để triển khai các giải pháp mới, hướng tới xây dựng đám mây dữ liệu của Chính phủ số trong tương lai”, đại diện Cục Tin học hóa nêu.

Việc chia sẻ dữ liệu cũng được quy định qua 2 hình thức chia sẻ dữ liệu mặc định và chia sẻ dữ liệu theo yêu cầu đặc thù, đáp ứng tất cả các trường hợp chia sẻ dữ liệu thực tế. Chia sẻ dữ liệu mặc định được ưu tiên triển khai và xác định: coi dữ liệu như “hàng hóa” được chuẩn hóa nhằm cung cấp rộng rãi cho các cơ quan nhà nước, tạo thuận lợi tối đa cho lưu thông dữ liệu trong Chính phủ điện tử.

Đặc biệt, lần đầu tiên Nghị định đã đưa ra chính sách để thực hiện các công việc quản trị dữ liệu. Theo Cục Tin học hóa, đây là nội dung rất cần thiết khi dữ liệu ngày càng đóng vai trò và trọng tâm trong ứng dụng CNTT để bảo đảm dữ liệu ngày càng bền vững, tin cậy và được làm giầu.

Cụ thể, để thực hiện quản trị dữ liệu, các cơ quan nhà nước sẽ phải thực hiện các nội dung công việc như kiểm kê, đánh giá chất lượng dữ liệu hàng năm, tích hợp dữ liệu phục vụ ra quyết định, xây dựng chiến lược dữ liệu để có tầm nhìn dài hạn về phát triển dữ liệu.

Cùng với đó, để giải quyết vướng mắc và thúc đẩy quá trình chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan nhà nước, Nghị định 47 còn quy định rõ quá trình cung cấp, chia sẻ và sử dụng dữ liệu trong cơ quan nhà nước.

Trong đó nhấn mạnh, quá trình kết nối và chia sẻ dữ liệu là quá trình chuẩn bị sẵn sàng, đăng ký và cấp quyền khai thác các dịch vụ dữ liệu (chia sẻ dữ liệu mặc định) và được chuẩn hóa phù hợp với đa mục đích khai thác khác nhau. Chỉ khi dịch vụ dữ liệu chưa có sẵn thì các cơ quan mới cần trao đổi và chia sẻ dữ liệu theo yêu cầu đặc thù. Điều này giúp các dịch vụ dữ liệu ngày càng tin gọn và hiệu quả, thuận lợi cho việc quản lý, vận hành, duy trì và tiết kiệm kinh phí.

Việc đăng ký và đáp ứng chia sẻ dữ liệu cũng như quản lý, đáp ứng các yêu cầu chia sẻ dữ liệu được thực hiện trực tuyến dựa trên các hệ thống quản lý dịch vụ chia sẻ dữ liệu. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cũng như tăng cường tính minh bạch, có kiểm soát của quá trình chia sẻ dữ liệu. Xử lý vướng mắc cũng có quy định rõ ràng cho các cơ quan khi gặp khó khăn trong quá trình thực hiện.

Thiết lập nền tảng cho Chính phủ mở

Chính phủ mở là một nấc phát triển của Chính phủ điện tử, khi Chính phủ cung cấp dữ liệu cho cộng đồng để thực hiện chủ trương “Nhà nước kiến tạo phát triển”. Lần đầu tiên, một văn bản pháp lý đưa nội dung “Dữ liệu mở của cơ quan nhà nước” đánh dấu một mốc quan trọng để thực thi chủ trương này. Đồng thời, cũng thể hiện sự tích cực của Việt Nam khi sẵn sàng cung cấp dữ liệu mở cho cộng đồng, người dân, doanh nghiệp. Quy định pháp lý về dữ liệu mở cũng là một nội dung khá mới không chỉ đối với Việt Nam mà còn đối với nhiều nước trên thế giới khi công bố dữ liệu mở của các nước chủ yếu được triển khai dưới dạng sáng kiến.

Tại Nghị định 47, nội dung quy định về dữ liệu mở được xây dựng trên cơ sở tương thích với các quy định thông dụng phổ biến trên thế giới như: dữ liệu mở phải toàn vẹn, phản ánh đầy đủ thông tin cần cung cấp, cập nhật, máy có thể đọc được, ở định dạng mở, miễn phí, tự do sử dụng...

Nghị định mới cũng quy định các cơ quan nhà nước phải xây dựng một kế hoạch và triển khai cung cấp dữ liệu mở theo kế hoạch đã xây dựng. Kế hoạch phải đảm bảo có yêu cầu tối thiểu và phù hợp với nhu cầu của người dân, doanh nghiệp. Cơ chế triển khai dữ liệu mở cũng tạo cơ hội cho người dân, doanh nghiệp trong xã hội, cộng đồng tham gia ý kiến phản hồi, đóng góp mở rộng dữ liệu mở

Ngày 31/3/2023 vừa qua, Bộ Thông tin và Truyền thông đã ban hành Quyết định số 516/QĐ-BTTTT về việc phê duyệt Kế hoạch triển khai “Năm dữ liệu số quốc gia”. Theo đó, năm 2023 gắn với chủ đề “Năm dữ liệu số quốc gia" nhằm khai thác dữ liệu số, tạo ra các giá trị mới và tập trung cụ thể vào các nội dung: Phát triển dữ liệu mở; phát triển cơ sở dữ liệu; phát triển, thúc đẩy sử dụng các nền tảng số sử dụng thống nhất trên toàn quốc hoặc trong phạm vi mỗi địa phương; nâng cao năng lực quản trị dữ liệu, an toàn, bảo mật dữ liệu, ban biên tập xin giới thiệu các nội dung có liên quan đến dữ liệu số quốc gia và tầm quan trọng của việc phát triển và bảo vệ nguồn tài nguyên số này.

Khi bước vào giai đoạn cách mạng công nghệ 4.0, công nghệ thông tin được ứng dụng rộng rãi trong mọi hoạt động của đời sống, các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp và cộng đồng. Khái niệm về kỹ thuật số, dữ liệu số cũng bắt đầu từ đó.

Dữ liệu số của cơ quan, tổ chức

Dữ liệu số của cơ quan, tổ chức

Dữ liệu số là gì?

Ngày nay, mọi hoạt động đều được thực hiện thông qua các thiết bị thông minh như máy tính, điện thoại, máy tính bảng… Những công cụ đó đòi hỏi dạng dữ liệu mà chúng có thể đọc hiểu được. Các dữ liệu dạng chữ, hình ảnh, âm thanh, video… được máy tính chấp nhận gọi chung là dữ liệu số.

Các dữ liệu dạng chữ, hình ảnh, âm thanh, video… được công cụ kỹ thuật số (máy tính, smartphone, ...) sử dụng gọi chung là Dữ liệu số. Tuy nhiên, trước đây, các dạng dữ liệu truyền thống vẫn là công cụ lưu trữ và truyền thông tin phổ biến nhất. Theo dòng phát triển thời đại đồng nghĩa với việc dữ liệu số sẽ dần thay thế dữ liệu truyền thống.

Vậy câu hỏi đặt ra ở đây là: Bài toán giải quyết các dữ liệu truyền thống tồn đọng ra sao? Đó cũng là lí do mà khái niệm số hóa tài liệu ra đời.  Số hóa tài liệu là hình thức chuyển đổi các dữ liệu truyền thống thành những dữ liệu số mà máy có thể tính hiểu được. Việc số hóa tài liệu giúp chúng ta có thể chỉnh sửa và tái sử dụng tài liệu, linh hoạt trong việc chuyển đổi sang các dạng tài liệu số khác nhau.

Tùy vào ứng dụng thực tế trong từng lĩnh vực khác nhau mà chúng ta có các khái niệm về số hóa khác nhau. Ở đây chúng tôi muốn đề cập đến một khái niệm rất thông dụng mà hầu hết chúng ta đều đã từng nghe tới, đó là số hóa tài liệu.

Số hóa tài liệu là quá trình chuyển đổi các dạng tài liệu truyền thống như chữ viết tay, bản in… sang chuẩn tài liệu mà máy tính có thể nhận biết được.

Vai trò của Số hóa tài liệu đối với các cơ quan, tổ chức

- Giảm không gian lưu trữ.

- Lưu trữ, quản lý tài liệu vĩnh viễn

Hạn chế hư hỏng, mất mát tài liệu do các yếu tố bên ngoài như thời tiết, côn trùng, hỏa hoạn, ẩm mốc…

- Quản lý khoa học, tiết kiệm thời gian tìm kiếm.

- Chia sẻ thông tin nhanh chóng.

- Tăng cường khả năng bảo mật thông tin.

- Chi phí vận hành và quản lý thấp nhưng vẫn mang lại hiệu quả cao.

Nhận diện được tầm quan trọng của dữ liệu số với chủ đề “Tạo lập và khai thác dữ liệu số để tạo ra giá trị mới”, Bộ Thông tin và Truyền thông đã đề ra các nhiệm vụ trong kế hoạch triển khai “Năm dữ liệu quốc gia” sẽ tập trung vào 4 nhóm nội dung chủ yếu, bao gồm: Phát triển dữ liệu mở; Phát triển cơ sở dữ liệu; Phát triển, thúc đẩy sử dụng các nền tảng số sử dụng thống nhất trên toàn quốc hoặc trong phạm vi mỗi địa phương; Nâng cao năng lực quản trị dữ liệu, an toàn, bảo mật dữ liệu.

Tại kế hoạch mới ban hành, trong từng tháng của năm nay, Bộ Thông tin và Truyền thông đều nêu rõ chủ đề cùng các nhiệm vụ trọng tâm sẽ được tổ chức thực hiện.

Cụ thể, trong tháng 4, tháng khởi động “Năm dữ liệu số quốc gia” với chủ đề về dữ liệu mở, Cục Chuyển đổi số quốc gia sẽ chủ trì các nhiệm vụ: công bố kế hoạch hành động năm 2023 của Ủy ban quốc gia về chuyển đổi số, hoàn thành việc xây dựng Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ về phát triển dữ liệu phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và chuyển đổi số quốc gia.

Cùng với đó, cơ quan này cũng chịu trách nhiệm tổ chức phát động “Tháng dữ liệu mở” và Công bố phiên bản mới của Cổng dữ liệu quốc gia data.gov.vn; Công bố Sổ tay hướng dẫn phát triển dữ liệu mở, khóa học trực tuyến miễn phí về dữ liệu mở và ra mắt Liên minh Dữ liệu mở Việt Nam.

Trung tâm Thông tin được giao chủ trì việc công bố kế hoạch hành động năm 2023 và các sáng kiến “Năm dữ liệu số quốc gia” của Bộ Thông tin và Truyền thông; công bố kế hoạch phát triển dữ liệu mở của Bộ Thông tin và Truyền thông và cung cấp dữ liệu mở, cung cấp lần đầu dữ liệu mở theo kế hoạch. Cũng trong tháng 4, Nhà xuất bản Thông tin và Truyền thông sẽ chủ trì việc công bố bộ sách chuyên ngành chọn lọc về dữ liệu mở.

Bộ Thông tin và Truyền thông lên kế hoạch cụ thể về chủ đề cùng các nhiệm vụ trọng tâm sẽ được tổ chức thực hiện trong từng tháng.

Cụ thể, trong tháng 4/2023 - khởi động “Năm dữ liệu số quốc gia” với chủ đề về dữ liệu mở cùng các hoạt động: Công bố kế hoạch hành động năm 2023 của Ủy ban Quốc gia về chuyển đổi số (CĐS); hoàn thành việc xây dựng Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ về phát triển dữ liệu phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và CĐS quốc gia; tổ chức phát động “Tháng dữ liệu mở” và Công bố phiên bản mới của Cổng dữ liệu quốc gia data.gov.vn; công bố Sổ tay hướng dẫn phát triển dữ liệu mở, khóa học trực tuyến miễn phí về dữ liệu mở và ra mắt Liên minh Dữ liệu mở Việt Nam.

Trong tháng 5/2023 sẽ tập trung vào chủ đề: Cơ sở dữ liệu (CSDL) chuyên ngành cùng các hoạt động gồm: phát động Tháng CSDL chuyên ngành và công bố Bản đồ dữ liệu Việt Nam trực tuyến; Khóa bồi dưỡng, tập huấn toàn quốc về phát triển CSDL chuyên ngành cho các bộ, ngành, địa phương; công bố bộ sách chuyên ngành chọn lọc về CSDL; công bố danh mục CSDL thuộc phạm vi quản lý của Bộ Thông tin và Truyền thông và kế hoạch, lộ trình cụ thể để xây dựng, triển khai các CSDL trong danh mục

Chủ đề tháng 6 sẽ là "Phân tích, xử lý dữ liệu", gồm các hoạt động: Lễ phát động Tháng phân tích, xử lý dữ liệu; Khóa bồi dưỡng, tập huấn toàn quốc về phân tích, xử lý dữ liệu cho các bộ, ngành, địa phương; Hội nghị chuyên đề chia sẻ kinh nghiệm triển khai phân tích, xử lý dữ liệu; Công bố bộ sách chuyên ngành chọn lọc về phân tích, xử lý dữ liệu; Công bố kế hoạch triển khai nền tảng phân tích, xử lý dữ liệu tổng hợp cấp bộ, có ứng dụng trí tuệ nhân tạo để tối ưu hóa hoạt động.

Tháng 7 với chủ đề "Quản trị dữ liệu", tập trung vào các hoạt động: Lễ phát động tháng Quản trị dữ liệu; Hội nghị chuyên đề chia sẻ kinh nghiệm quản trị dữ liệu; khóa bồi dưỡng, tập huấn toàn quốc về quản trị dữ liệu cho các bộ, ngành, địa phương; công bố bộ sách chuyên ngành chọn lọc về quản trị dữ liệu; công bố kế hoạch hành động nâng cao năng lực phát triển và quản trị dữ liệu.

Với các tháng tiếp theo từ tháng 8-11/2023, sẽ tập trung vào các chủ đề: Nhân lực dữ liệu; hạ tầng dữ liệu quốc gia; kết nối, chia sẻ dữ liệu; bảo vệ thông tin cá nhân. Hàng loạt nhiệm vụ trong từng tháng theo các chủ đề cũng đã được Bộ phân công rõ cho các cơ quan, đơn vị, với yêu cầu cụ thể về kết quả cần đạt được.

Trong tháng 12/2023, sẽ tổng kết Năm dữ liệu số quốc gia và phát hành bộ tem Năm dữ liệu số quốc gia.

Để đạt hiệu quả các mục tiêu và yêu cầu của kế hoạch, Bộ Thông tin và Truyền thông yêu cầu các cơ quan, đơn vị được phân công chủ trì, thực hiện các nhiệm vụ căn cứ vào điều kiện thực tiễn, triển khai bảo đảm chất lượng, hiệu quả, thiết thực, đúng tiến độ.

Cốt lõi của chuyển đổi số là dữ liệu đó là tài sản vô giá của mọi cơ quan, tổ chức. Đây cũng là nguồn tài nguyên mà các tội phạm an ninh mạng đặc biệt quan tâm. Chính vì vậy, mỗi cơ quan, tổ chức cần phải chủ động phòng tránh và bảo vệ nguồn tài nguyên quý giá này. Một trong những biện pháp để phòng tránh thất thoát thông tin và dữ liệu quan trọng là các cơ quan, tổ chức nên lựa chọn những giải pháp chiến lược cung cấp dịch vụ chuyển đổi số uy tín, có kinh nghiệm triển khai nhiều dự án chuyển đổi số trên thị trường ngay từ khi có dự định triển khai chuyển đổi số quốc gia./.

Nguyễn Tử Tiến Lợi