Kẻ sĩ thời xưa và trí thức ngày nay theo nghĩa hẹp là tên gọi khác chỉ người học, người có chữ nghĩa, học cao hiểu rộng và có lương tâm, lương thức. Kẻ sĩ và trí thức khác nhau về cái học (nội dung đào tạo, phương pháp rèn luyện, chỗ đứng trong xã hội) nhưng sứ mệnh đối với xã hội, với nhân tâm, thế đạo thì không khác. Tuy nhiên, kẻ sĩ hay trí thức đều là sản phẩm của một nền giáo dục mà giáo dục cũng là văn hóa.

Kẻ sĩ ngày xưa chỉ người đi học, người học trò (sĩ tử) còn chữ Kẻ là cách xưng hô khiêm hạ, nhún nhường. Học đường ngày xưa là “cửa Khổng sân Trình”. Học vấn, kinh sách mà người học nghiên cứu là Đạo Nho, còn gọi là Nho học. Nho học không đơn thuần là hệ thống tri thức mà còn là học thuyết về đạo đức. Người thông nho gọi là Nho sĩ. Nho học là môn học đạo đức và chính trị (hiểu theo nguyên nghĩa). Ngày xưa không tách rời đạo đức với chuyên môn. Chuyên môn gắn với đạo đức, nghề nghiệp (Đạo nghệ). Dạy đạo đức chính trị là dạy cách làm người và cách quản lý xã hội, lãnh đạo đất nước. Từ thứ dân cho đến vương tử, muốn làm quan, làm vua đều phải qua cửa Khổng sân Trình. Học hành, đỗ đạt, làm quan, về nhàn là chương trình hành động của kẻ sĩ ngày xưa. Sĩ đứng đầu trong tứ dân (Sĩ, Nông, Công, Thương).

Thật không khó khi chúng ta vào google tra từ tìm kiếm từ “trí thức” để hiểu nghĩa của nó là gì? Và xác định rõ hơn nhiệm vụ trọng tâm nhất của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh là tập hợp đội ngũ trí thức trong và ngoài tỉnh.

Chúng ta có thể hiểu đơn giản, trí thức là người có kiến thức sâu xa về một hay nhiều lĩnh vực hơn sự hiểu biết của mặt bằng chung của xã hội vào từng thời kỳ. Theo từ điển Tiếng Việt hiện hành, trí thức là người chuyên làm việc trí óc và có tri thức chuyên môn cần thiết cho hoạt động nghề nghiệp.

Một trí thức là một người sử dụng tư tưởng và suy luận, trí thông minh và các suy luận có tính phản biện và phân tích, trong một ngành nghề nào đó hay là trong tư cách cá nhân và “Trí thức” có thể được dùng để chỉ ba loại người sau đây: một người có liên hệ với các ý tưởng và các lý thuyết trừu tượng; một người mà với ngành của mình (ví dụ triết học, phê bình văn học, xã hội học, luật, phân tích chính trị, khoa học lý thuyết v.v.) tạo ra và truyền bá các ý tưởng mới; một người với kiến thức sâu rộng về văn hóa nghệ thuật đã làm cho tiếng nói của họ có ảnh hưởng trong công chúng.

Thông thường những người học cao, chuyên môn cao, được mệnh danh là trí thức. Điều này liệu đã chính xác hoàn toàn hay chưa? Học cao, chuyên môn cao phải có thực học, thực lực, thực tài và thực tâm mới xứng đáng là trí thức. Thời đại bây giờ thực - giả bất minh, bằng giả tràn lan, bằng thật mà học giả cũng không ít. Cho dù bằng thật, học thật mà không băn khoăn thao thức về những tệ nạn trong xã hội, những tệ đoan trong đời sống văn hóa, những bất bình trong nhân dân... thì cũng chưa thể gọi là trí thức. Có thể xem đó như là loại ngụy trí thức, tuy có thực tài, thực học nhưng chỉ dùng tài trí của mình, bằng cấp, học vị của mình để phủ đầu, áp đảo những trí thức khác.

Đội ngũ trí thức Ninh Bình là một bộ phận của đội ngũ trí thức Việt Nam, luôn nhiệt tình, gắn bó với Đảng, tâm huyết trong lao động, học tập, công tác, nghiên cứu khoa học. Trong suốt gần 20 năm phát triển, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Ninh Bình đã có nhiều hoạt động phong phú, sáng tạo, đạt nhiều kết quả nổi bật. Liên hiệp Hội đã quan tâm phát triển nhanh về mặt tổ chức và đội ngũ, hiện nay có 18 Hội thành viên và 02 trung tâm trực thuộc với hơn 300 nghìn hội viên đã và đang tạo nên diện mạo ngày một bề thế hơn của Liên hiệp Hội. Đội ngũ trí thức khoa học - công nghệ của Liên hiệp Hội ngày càng đa dạng, đông đảo, thuộc nhiều thành phần, nhiều đối tượng, cương vị và lĩnh vực công tác khác nhau. Nhiều đồng chí đã về nghỉ chế độ theo luật lao động nhưng còn sức khoẻ, có kiến thức, am hiểu thực tiễn, còn tâm huyết với nghề, cũng tự nguyện tiếp tục tham gia vào các Hội.

Ngoài ra, Liên hiệp Hội đã chú ý làm tốt công tác tuyên truyền phổ biến kiến thức cho đông đảo quần chúng trên tất cả các lĩnh vực khoa học kỹ thuật chuyên ngành của hệ thống Liên hiệp Hội, nhất là các lĩnh vực thiết thực đối với đời sống, như: Y tế, giáo dục, pháp luật, nông nghịêp và nông thôn. Phối hợp với các đơn vị liên quan, triển khai, tổ chức tốt: Hội thi sáng tạo kỹ thuật, Cuộc thi Sáng tạo dành cho Thanh, Thiếu niên và Nhi đồng, giải thưởng Khoa học công nghệ Hoa Lư, tham gia vào giải thưởng Khoa học công nghệ Việt Nam, đẩy mạnh phong trào lao động sáng tạo trong đội ngũ trí thức và đông đảo quần chúng nhân dân, góp phần quan trọng vào việc nâng cao năng suất và chất lượng trong sản xuất. Lĩnh vực tư vấn, phản biện và giám định xã hội có bước tiến bộ rõ nét. Năm 2017, Liên hiệp Hội đã tổ chức thành công 02 Hội thảo tư vấn, phản biện, bước đầu khẳng định được vị trí, vai trò, tiếng nói của đội ngũ trí thức tham gia vào các vấn đề quan trọng của địa phương, đơn vị, góp phần thiết thực vào việc nâng cao dân trí, đào tạo nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài.

Chất xám của đội ngũ trí thức và các nhà khoa học Liên hiệp Hội đã đóng góp vào sự phát triển của tỉnh trên nhiều lĩnh vực; đồng thời nâng cao vai trò, vị thế của Liên hiệp Hội trong quá trình phát triển và hội nhập.

Kẻ sĩ xưa và trí thức nay đều là sản phẩm của một nền giáo dục. Trí thức ngày nay vẫn còn giữ được địa vị tinh thần của kẻ sĩ ngày xưa. Muôn đời, trí thức vẫn là người cầm bó đuốc tinh thần của nhân loại, giữ vai trò lãnh đạo tinh thần của một dân tộc. Thật đúng như câu “Quốc gia hưng vong, thất phu hữu trách” Quốc gia, dân tộc hưng thịnh hay suy vong thì người thất học cũng phải có trách nhiệm huống chi là người có học.

Phạm Đào