Xây dựng, phát triển đội ngũ trí thức là một chính sách lớn của Đảng và Nhà nước, là mối quan tâm, trăn trở của toàn xã hội. Xây dựng, phát triển đội ngũ trí thức là vấn đề quan trọng nằm trong mối quan tâm của hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Ninh Bình (Liên hiệp Hội tỉnh). Tại Nghị quyết Trung ương 7, khóa X của Đảng về xây dựng đội ngũ trí thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đã khẳng định, nhấn mạnh và thể hiện những quan điểm rõ ràng trong việc xây dựng đội ngũ trí thức những năm tới: “Trí thức là những người lao động bằng trí óc, có trình độ học vấn cao về lĩnh vực chuyên môn nhất định, có năng lực độc lập, sáng tạo, truyền bá và làm giàu tri thức, tạo ra những sản phẩm tinh thần và vật chất có giá trị đối với xã hội”.

Đội ngũ trí thức Ninh Bình có cơ quan đại diện là Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh. Với mục đích nhằm phát huy sức mạnh sáng tạo của đội ngũ trí thức, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Ninh Bình được thành lập từ năm 1998 chính là cầu nối, là địa chỉ đáng tin cậy tập hợp, đoàn kết và phát huy năng lực trí tuệ của đội ngũ trí thức khoa học công nghệ (KHCN).

1. Thực trạng triển khai hoạt động Giám định xã hội theo tinh thần Quyết định số 14/QĐ-TTg ngày 14/02/2014 của Thủ tướng Chính phủ.

Giám định là hoạt động xác định tính khoa học, tính thực tiễn, tính khả thi của đề án hoặc một vấn đề, một sự việc cụ thể.

Tại địa phương khi thực hiện các nhiệm vụ TVPB&GĐXH, hầu hết các nhiệm vụ chỉ dừng lại ở khâu tư vấn, phản biện.

Lý do không triển khai giám định xã hội:

- Về thời gian tiếp cận dự thảo đề án, thời gian tiếp cận được hồ sơ nhiệm vụ rất ngắn, thường trong khoảng 10-15 ngày. Do vậy không đủ thời gian cho các chuyên gia nghiên cứu, phân tích, tiếp cận các nguồn tài liệu liên quan để làm công tác giám định.

- Về kinh phí, theo quy định mỗi nhiệm vụ tư vấn tỉnh chỉ cấp một số lượng kinh phí hạn chế (trên dưới 50 triệu đồng). Lượng kinh phí này chỉ đủ cho hoạt động tư vấn, phản biện.

- Về các điều kiện cơ sở vật chất, phương tiện, trang thiết bị cho việc triển khai công tác giám định, công tác giám định thực chất là một hoạt động nghiên cứu bài bản để xác định tính khoa học, thực tế, khả thi của đề án. Do vậy cần đòi hỏi phải có đủ điều kiện tối thiểu về cơ sở vật chất, phương tiện, trang thiết bị cho nhiệm vụ nghiên cứu.

- Về nguồn nhân lực chuyên gia, khi triển khai công tác giám định đòi hỏi phải có đủ số lượng chuyên gia chuyên sâu về lĩnh vực mới có thể triển khai nhiệm vu giám định được. Do thời gian ngắn, kinh phí eo hẹp, nguồn chuyên gia không có sẵn …vì vậy sẽ khó tìm nguồn chuyên gia.

- Về tiến độ thực hiện đề án của cơ quan có thẩm quyền, thường cơ quan có thẩm quyền (HĐND, UBND tỉnh) đã ấn định thời gian trình phê duyệt đề án. Do vậy các cơ quan tham mưu phải nghiêm túc, khẩn trương thực hiện theo đúng mốc thời gian.

- Về yêu cầu chất lượng các tiêu chí (khoa học, thực tiễn, khả thi), công tác giám định đòi hỏi tính khoa học, thực tiễn đảm bảo tính khách quan. Do vậy không đủ nguồn lực và các điều kiện khác để triển khai công tác giám định.

2. Kinh nghiệm triển khai hoạt động TVPB&GĐXH và xây dựng báo cáo TVPB&GĐXH

2.1. Kinh nghiệm

Hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội có vai trò quan trọng nhằm bổ sung thêm những luận cứ khoa học, cơ sở thực tiễn một cách hiện thực, khách quan, tạo ra sự đồng thuận giữa các cơ quan quản lý, đối tượng quản lý và cộng đồng xã hội, tạo ra tính khả thi, hiệu quả khi áp dụng vào thực tiễn đời sống. Từ khi được thành lập và đi và hoạt động ổn định, với chức năng đoàn kết, tập hợp đội ngũ trí thức, Liên hiệp Hội tỉnh luôn coi việc củng cố và phát triển tổ chức nhằm tập hợp, đoàn kết đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ thực hiện tư vấn phản biện và giám định xã hội là nhiệm vụ trọng tâm. Thời gian qua hoạt động tư vấn, phản biện của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật đã thu được những kết quả đáng khích lệ:

Từ nhiều năm nay, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh đã tập hợp được đông đảo đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ tham gia đóng góp ý kiến vào nhiều văn bản, chủ trương, chính sách, chương trình, đề án, dự án phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh nhất là trong lĩnh vực KHCN. Đặc biệt, từ năm 2016, Liên hiệp Hội tỉnh đã tích cực tham mưu cho UBND tỉnh ban hành Quyết định số 11-QĐ/UBND ngày 17/5/2016 của UBND tỉnh “về hoạt động Tư vấn, phản biện và giám định xã hội của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Ninh Bình”. Có thể nói đây là điều kiện tiên quyết, thuận lợi để đơn vị huy động đội ngũ trí thức KHCN thực hiện hiệu quả hơn hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội những năm tiếp sau.

Từ năm 2017 đến nay, Liên hiệp Hội tỉnh đã tổ chức thành công 20 Hội thảo tư vấn, phản biện do các sở, ban ngành chủ trì soạn thảo như: “Đề án Xây dựng chính quyền điện tử và phát triển dịch vụ Đô thị thông minh tỉnh Ninh Bình, giai đoạn 2018-2023, định hướng đến năm 2030; “Chương trình phát triển đô thị tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2021-2030, định hướng đến năm 2050”; “ Đề án cơ cấu lại ngành công nghiệp tỉnh Ninh Bình” ...

Đặc biệt, Liên hiệp Hội tỉnh Ninh Bình luôn tập trung tư vấn phản biện những nội dung quan trọng, những vấn đề nóng của xã hội một cách kịp thời, thời sự như: Hội thảo góp ý kiến vào Dự thảo báo cáo chính trị trình Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Ninh Bình lần thứ XXII, nhiệm kỳ 2020-2025; “dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi)” ...

Những nội dung tư vấn, phản biện và giám định xã hội và ý kiến đề xuất, kiến nghị của Hội đồng tư vấn phản biện đã kịp thời cung cấp thông tin về cơ sở luận cứ khoa học độc lập, khách quan, giúp cho Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh có góc nhìn tổng quan, để xem xét trước khi quyết định phê duyệt đề án, dự án.

Tư vấn phản biện hiện vẫn còn là hoạt động mới đối với Ninh Bình, tuy còn nhiều khó khăn và thách thức nhưng bước đầu đã phát huy được vai trò của Liên hiệp Hội tỉnh trong việc huy động đội ngũ trí thức thực hiện tư vấn phản biện.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả nêu trên, hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội đối với việc hoạch định kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và đề xuất các dự án đầu tư quan trọng của địa phương trong thời gian qua còn gặp phải những khó khăn nhất định. Nhìn nhận thực tế quá trình tổ chức thực hiện nhiệm vụ tư vấn, phản biện và giám định xã hội thấy còn không ít khó khăn, hạn chế:

- Các Ủy viên Ban Chấp hành Liên hiệp Hội tỉnh hoạt động chủ yếu là kiêm nhiệm, còn dành ít thời gian tham gia đề xuất triển khai các nhiệm vụ tư vấn, phản biện.

- Cơ sở vật chất, trang thiết bị, phương tiện, kinh phí dành cho hoạt động của Liên hiệp Hội tỉnh nói chung và dành cho hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội nói riêng còn hết sức hạn hẹp, chưa đáp ứng được so với yêu cầu nhiệm vụ. Định mức, cơ chế bồi dưỡng, thù lao thấp, rất khó để có thể mời được các chuyên gia nhà khoa học đầu ngành, ở Trung ương hoặc ở ngoài tỉnh trực tiếp tham gia công tác tư vấn, phản biện tại tỉnh.

- Mặc dù đã có Quyết định số 11 hướng dẫn về hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Ninh Bình, tuy nhiên một số cơ quan, đơn vị còn chưa nhận thức đầy đủ về mục đích của hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội là nhằm cung cấp cho các cơ quan có thẩm quyền thêm cơ sở, luận cứ khoa học độc lập, khách quan trong việc đề xuất, xây dựng, thẩm định, phê duyệt để thực hiện có hiệu quả đối với các đề án, dự án trong thực tiễn. Nên còn chưa chủ động phối hợp đề xuất, kiến nghị xem xét tư vấn, phản biện đối với các nhiệm vụ thuộc diện bắt buộc phải có ý kiến tư vấn, phản biện của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh.

- Tuy rằng đội ngũ trí thức trong tỉnh ngày càng lớn mạnh cả về số lượng và chất lượng, song lại phân bố không đồng đều trên các lĩnh vực. Đội ngũ này tập trung chủ yếu ở lĩnh vực Y tế, Giáo dục và đào tạo, còn lĩnh vực khoa học và kỹ thuật thì lại chưa nhiều các chuyên gia đầu ngành, gây khó khăn trong quá trình tập hợp chuyên gia để liên hệ mời tham gia Hội đồng tư vấn phản biện.

- Thiếu quy chế phản hồi nên hầu hết các tổ chức, đối tượng nhận được ý kiến tư vấn, phản biện ít phản hồi việc đã tiếp thu hoặc không tiếp thu ý kiến tư vấn, phản biện. 

2.2. Về xây dựng báo cáo TVPB&GĐXH

Việc xây dựng báo cáo nhiệm vụ TVPB&GĐXH sau Hội thảo khoa học là một việc đặc biệt quan trọng; hình thức, nội dung báo cáo và những ý kiến tư vấn, phản biện của Hội đồng TVPB&GĐXH thể hiện chính kiến của đội ngũ chuyên gia, của Liên hiệp Hội tỉnh.

- Bản báo cáo gồm các nội dung chính:

+ Đánh giá chung;

+ Nhận xét về thể thức, hình thức, bố cục đề án;

+ Nhận xét các nội dung cốt lõi của đề án;

+ Kết luận;

+ Kiến nghị.

- Dung lượng của báo cáo: đảm bảo độ dài từ 7-10 trang A4.

- Các bài viết của các chuyên gia phản biện rất có giá trị để thư ký hội thảo tập hợp; các ý kiến tại hội thảo thường được phân tích kỹ nên cũng là nguồn tư liệu có giá trị cho việc tổng hợp báo cáo. Do vậy, việc cung cấp cho chuyên gia hồ sơ, tài liệu sớm; cung cấp mẫu viết bài phản biện, các yêu cầu cụ thể liên quan đến đề án là rất quan trọng.

- Năng lực, trình độ, trách nhiệm của người chủ trì hội thảo cũng hết sức quan trọng trong việc rà soát, hoàn thiện báo cáo.

- Thể thức và nội dung của báo cáo TVPB&GĐXH phải đảm bảo chất lượng cả về thể thức và nội dung, tính tổng cao, tính lý luận và thực tiễn cao.

3. Những vấn đề đặt ra cho hoạt động TVPB&GĐXH trong thời gian tới

Để phát huy vai trò tư vấn, phản biện và giám định xã hội của đội ngũ trí thức tỉnh, ngoài trách nhiệm tự thân của đội ngũ trí thức, đòi hỏi cần tăng cường trách nhiệm của các cấp, các ngành liên quan. Tức là xã hội phải đáp ứng cơ chế, chính sách và điều kiện đảm bảo cho trí thức được phát huy vai trò của mình:

Một là, tỉnh cần có chính sách xây dựng, phát triển đội ngũ trí thức, với những chương trình, đề án có tính chiến lược, dài hạn.

Hai là, xây dựng và thực hiện cơ chế tôn trọng, tiếp thu các kết quả tư vấn, phản biện và giám định xã hội trong các cấp, các ngành, các cơ quan, kể cả các kết quả tư vấn, phản biện và giám định xã hội do trí thức chủ động đề xuất độc lập.

Ba là, tăng cường, bảo đảm nguồn lực cho hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội về cả 2 mặt: chi trả thích đáng kinh phí cho nhà khoa học, chuyên gia và cơ sở vật chất, phương tiện, trang thiết bị phục vụ cho triển khai nhiệm vụ.

Bốn là, Ngoài những nhiệm vụ tư vấn, phản biện theo kế hoạch của Tỉnh uỷ, UBND tỉnh giao, đối với các đề án do Liên hiệp Hội, các tổ chức hội chủ động đề xuất tư vấn, phản biện, giám định, nhất thiết cần có nguồn kinh phí đảm bảo (nguồn ngân sách cấp bổ sung, hoặc nguồn huy động khác… ) để Liên hiệp Hội tỉnh tổ chức triển khai có hiệu quả các nhiệm vụ.

Năm là, Các cấp uỷ, chính quyền, đoàn thể cần có nhận thức đúng đắn về hiệu quả kinh tế - xã hội mà các nhiệm vụ tư vấn, phản biện mang lại, từ đó xác định nhu cầu cấp thiết về tư vấn, phản biện trong các khâu triển khai các đề án, dự án, đề tài, quy hoạch …

Phạm Đào